इस पोस्ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7 के संस्कृत अमृता भाग 2 पाठ 8 वसुधैव कुटुम्बकम् (Vasudev Kutumbakam Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्याख्या को पढ़ेंगें।
अष्टम: पाठ:
वसुधैव कुटुम्बकम्
(सारा संसार ही परिवार जैसा है)
अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर
मौखिक :
प्रश्न 1. अधोलिखितानां पदानाम् उच्चारणं कुरुतः
अशान्तः, मानवश्च द्वेषग्रस्तः, स्वार्थीसिद्धि:, महत्त्वाकांक्षा, शोषणाय, वाञ्छन्ति, कश्चित्, उत्कर्षम्, दुःखकारणम्, प्रसन्नः, आनन्दमयश्च शस्त्रादीनाम्, दृष्ट्वा, प्रमुदित:, तथैव, आत्मभावनाम्, मित्ररूपाः, बन्धुरूपाश्च शत्रुभावना, वैज्ञानिकस्य, अल्पीकृतः, एकस्मिन्, प्रभावयति, वैश्वीकरणम्, विश्वसमारोहेषु, भवत्येकनीडम्, शिक्षास्थले, लक्षणमस्ति, हितोपदेश: लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, वसुधैव कुटुम्बकम् ।
उत्तर – छात्र स्वयं शुद-शुद्ध उच्चारण करें ।
प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं वदत :
अधुना, द्वेषग्रस्तः, स्वार्थसिद्धिः, प्रेरयति, वाञ्छन्ति, शस्त्रम्, वस्तुतः, परस्परम्, द्वेषः, वैश्वीकरणम्, विश्वबन्धुत्वम्, एकनीडाः, लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, कुटुम्बकम् ।
उत्तर- अधुना = इस समय । द्वेषग्रस्त = ईर्ष्या से युक्त | स्वार्थसिद्धि = अपने हितों की पूर्ति | प्रेरयति = प्रेरणा देता है । वाञ्छति = चाहते हैं । शस्त्रम् = हथियार। वस्तुतः सचमुच । परस्परम् = आपस में । द्वेष = ईर्ष्या, जलन । वैश्वीकरण = वैश्वीकरण का (विश्व के देशों का आर्थिक, वैज्ञानिक आदि आधारों पर जुड़ना) । विश्वबन्धुत्वम् = भाईचारे का भाव । एकनीडाः = एक घोंसले में रहने वाले । लघुचेतसाम् = तुच्छ विचार वाले। उदारचरितानां = उदार विचार वालों का । कुटुम्बकम् = परिवार संबंधी ।
प्रश्न 3. इमानि पदानि पठत :
‘भू‘ धातु लट् लकार तीनों पुरुषों एवं तीनों वचनों में ।
एकवचन द्विवचन बहुवचन
प्रथम पुरुष : भवति भवत: भवन्ति
मध्यम पुरुषः भवसि भवथः भवथ
उत्तम पुरुष: भवामि भवावः भवामः
लिखित :
प्रश्न 4. अधोलिखितानि पदानि लिखतः
द्वेषग्रस्तः, स्वार्थसिद्धिः, महत्त्वाकांक्षा, वाञ्छन्ति, दुःखकारणम्, भवत्येकनीडम्. लघुचेतसाम्, उदारचरितानाम्, कुटुम्बकम् ।
उत्तर- छात्र इन शब्दों को सुन्दर अक्षरों में लिखें ।
प्रश्न 5. निम्नलिखितानां पदानां सन्धिं सन्धिविच्छेदं वा कुरुत:
(क) मानवश्च = मानवः + च.
(ख) महत्त्व + आकांक्षा = महत्त्वाकांक्षा
(ग) तथा + एव = तथैव
(घ) अद्यापि = अद्य + अपि
(ङ) भवति + एकनीडम् = भवत्येकनीडम्
(च) हित + उपदेश: = हितोपदेशः
(छ) वसुधा + एव = वसुधैव ।
प्रश्न 6. कोष्ठात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयतः
(क) साम्प्रतं सम्पूर्ण: संसार: ……….. वर्तते । (शान्त:, अशान्त:)
(ख) अशान्त: मानवः ………. इव भवति । (देव, दानवः)
(ग) वयं परस्परं ……… भवेम । (मित्ररूपाः, शत्रुरूपा:)
(घ) अद्य वैज्ञानिकस्य विकासस्य परिणामः वर्तते यत् संसार: ……. । (अल्पीकृत:, दीर्घीकृत:)
(ङ) यदि मानवः देववत् भवेत् तदा संसारः शान्तः आनन्दमयः ……… च भविष्यति । (अप्रसन्न:, प्रसन्न:)
(च) समारोहे, शिक्षास्थले कार्यस्थले वा सर्वे ……… भवन्ति । (बहुनीडा:, एकनीडा:)
उत्तर — (क) अशान्त:, (ख) दानव:, (ग) मित्ररूपा:, (घ) अल्पीकृत:, (ङ) प्रसन्न:, (च) एकनीडाः ।
प्रश्न 7. अधोलिखितनां वाक्यानाम् अनुवादं हिन्दीभाषायां कुरुत:
(क) अधुना सम्पूर्णः संसारः अशान्तो वर्तते ।
(ख) सर्वे स्वसुखं वाञ्छन्ति (इच्छन्ति) ।
(ग) शान्तः मानवः देव इव भवति ।
(घ) वयं परस्परं मित्ररूपाः भवेम ।
(ङ) अद्य विश्वबन्धुत्वं प्रभूतम् आवश्यकम् अस्ति ।
(च) अयं निजः परो वा इति गणना लघुचेतसाम् ।
(छ) उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ।
उत्तर –
(क) आजकल सारा संसार अशान्त है । .
(ख) सभी अपना (ही) सुख (कल्याण) चाहते हैं ।
(ग) शान्त मानव देवता के समान होता है ।
(घ) हम सभी आपस में मित्रवत् हो ।
(ङ) आज विश्वबन्धुत्व की भावना का होना अति आवश्यक है
(च) तुच्छ विचार वाले अपना-पराया में भेद करते हैं ।
(छ) उच्च विचार वाले तो सारी पृथ्वी को ही अपने परिवार जैसा मानते हैं ।
प्रश्न 8. एकवचने परिवर्तयतः
संसारा: संसार:
सर्वे (पं.) सर्वः
तौं सः
मित्ररूपा: मित्ररूप:
समारोहेषु समारोहे
समाजानाम् समाजस्य
उदारचरितानाम् उदारचरितस्य
प्रश्न 10. पाठानुसारं सत्यकथनस्य पुरतः “सही” तथा असत्यकथनस्य पुरतः ‘गलत‘ इति चिह्नम अङ्कयतः
(क) अधुना सम्पूर्णः संसारः शान्तो वर्तते । (गलत)
(ख) स्वार्थसिद्धिः कमपि शोषणाय प्रेरयति । (सही)
(ग) शान्त: मानव: देववत् भवति । (सही)
(घ) अद्य विश्वबन्धुत्वं प्रभूतम् आवश्यकम् अस्ति (सही)
(ङ) समारोहेषु जनाः बन्धुत्वं दर्शयन्ति । (सही)
(च) अयं निजः परो वेति गणना उदारचरितानाम् । (गलत)
(छ) दुष्टचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् । (गलत)
प्रश्न 11. संस्कृते अनुवादं कुरुतः
(कं) आजकल सम्पूर्ण संसार अशांत है ।
(ख) सैनिक देश (देशं/राष्ट्र) की रक्षा करते हैं ( रक्ष् = रक्षा करना)
(ग) छात्र बैग में (स्यूते) पुस्तक रखते हैं। (रक्ष = रखना)
(घ) राधा भात (ओदनं) पकाती है।
(ङ) बाघ (व्याघ्राः) वन में रहते हैं 1
(च) तुम्हारी बहन ( भगिनी) कहाँ पढ़ती है।
(छ) हिमालय से गंगा निकलती है (निःसरति / निर्गच्छति ।
उत्तर :
(क) अधुना सम्पूर्ण संसार : अशान्तः वर्तते ।
(ख) सैनिका: देशं रक्षन्ति ।
(ग) छात्रा: स्यूते पुस्तकानि रक्षन्ति ।
(घ) राधा ओदनं पचति ।
(ङ) व्याघ्रः वने निवसन्ति ।
(च) तव भगिनी कुत्र पठसि ?
(छ) हिमालयात् गंगा निःसरति ।
Read more– Click here
Read class 10th sanskrit– Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here