इस पोस्ट में हमलोग बिहार बोर्ड के कक्षा 7के संस्कृत अमृता भाग 2 पाठ 5 पहेलिका: (Prahelika Class 7th Sanskrit Solutions) के सभी पाठ के व्याख्या को पढ़ेंगें।
पाठ पाँच
पहेलिका:
(पहेलियाँ)
अभ्यास के प्रश्न एवं उत्तर
मौखिक :
प्रश्न 1. अधोलिखित पदानाम् उच्चारणं कुरुत:
अपदः, स्फुटवक्ता, तस्यादिः, तस्यान्तः, यस्तस्य, ममाप्यस्ति, तवाप्यस्ति, सेव्योऽस्मि, कोऽहम्, नृपतिर्न, मञ्जूषायाम् ।
संकेत : छात्र शुद्ध-शुद्ध और जोर-जोर से उच्चारण करें ।
प्रश्न 2. निम्नलिखितानां पदानाम् अर्थं वदतः
अपदः, तस्यादिः, ममाप्यस्ति मूकः, कृष्णम्, घर्षणम्, मञ्जूषायाम्, दहत्याशु, रसवत्याम् ।
उत्तर — अपदः = बिना पैर वाला । तस्यादि = उसका आरंभ। ममाप्यस्ति = मुझे भी है । मूक: = गूँगा । कृष्णम् = काला । घर्षणम् = रगड़ना । मञ्जूषायां = पेटी में । दहत्याशु शीघ्र जलता है । रसवत्याम् = रसोई में ।
प्रश्न 3. स्वमातृभाषायाम् एकां प्रहेलिकां वदत ।
उत्तर— सारंग नयनी सारंग बयनी, सारंग ले चली सारंग को ।
हर हार आहारक धक् लगे, सारंग चुचकारत सारंग को
प्रश्न 4. निम्नलिखितानां धातु- रूपाणां पाठं कुरुत – ‘अस्‘ धातु, लट् लकार
पुरुष: एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथम पुरुष: अस्ति स्तः सन्ति
मध्यम पुरुष: असि स्थ: स्थ
उत्तम पुरुष: अस्मि स्वः स्मः
लिखित :
प्रश्न 5. निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन लिखतः
(क) वयं काभ्यां पश्याम: ?
(ख) का भोजनं न करोति ?
(ग) कस्य आदौ अन्ते च ‘न‘ भवति ?
(घ) मुखेन बिना कः वदति ?
(ङ) पत्रवाहकः किं वितरति ?
(च) का फलं न खादति ?
(छ) घर्षणेन का दहति ?
उत्तर : (क) वयं नेत्राभ्यां पश्यामः ।
(ख) घटिका: भोजनं न करोति ।
(ग) ‘नयन’ शब्दस्य आदौ अन्ते च ‘न’ भवति ।
(घ) मुखेन विना पत्रम् वदति ।
(ङ) पत्रवाहक पत्रम् वितरति ।
(च) वृक्षः फलं न खादति ।
(छ) घर्षणेन अग्निशलका दहति ।
प्रश्न 6. मञ्जूषायाः उचितपदानि चित्वा वाक्यानि पूरयत:
अन्त, जीवामि पादेन, पिबामि, कृष्णम्, समयं पण्डित
(क) साक्षरो न च ………… ।
(ख) न तस्यादिः न तस्य …………।
(ग) तिष्ठामि ………..बको न पङ्गु ।
(घ) मौनेन ………… मुनिर्न ………… ।
(ङ) न …………जलं क्वचित् ।
(च) चलामि दिवसे रात्रौ ………… बोधयामि ।
(छ) मुखं ………….. वपुः क्षीणम् ।
उत्तर- (क) पण्डित:, (ख) अन्त:, (ग) पादेन, (घ) जीवामि, मूक:, (ङ) पिबामि, (च) समयं, (छ) कृष्णम् ।
प्रश्न 7. विपरीतार्थक शब्दयोः सुमेलनं कुरुत :
अ आ
(क) इत: (i) न
(ख) उपरि (ii) अन्त:
(ग) आम् (iii) तत:
(घ) आदि: (iv) अध:
(ङ) मम (v) यदा-कदा
(च) निरन्तरम् (vi) तव
उत्तर : (क) (iii), (ख) – (iv), (ग) — (i), (घ) – (ii), (ङ) — (vi), (च) – (v) ।
प्रश्न 8. उदाहरणानुसारं रिक्त स्थानं पूरयतः
उत्तमपुरुष: मध्यमपुरुष:
यथा – वदामि वदसि
(i) जानामि जानासि
(ii) पिबामि पिबसि
(iii) वसामि वससि
(iv) बोधयामि बोधसि
(v) खादामि खादसि
प्रश्न 9. उदाहरणानुसारेण वचनपरिवर्तनं कुरुत:
एकवचनम् द्विवचनम्
यथा- खादति = खादतः
(क) चलामि = चलाव:
(ख) लिखसि = लिखथः
(ग) पठिष्यति = पठिष्यथः
(घ) अस्ति = स्तः
(ङ) दहति = दहतः
(च) वसामि = वसावः
(छ) तिष्ठसि = तिष्ठथः
प्रश्न 10. वाक्यनिर्माण कुरुत:
देव:, वृक्षः, नयनम्, पत्रम्, चलामि, पठसि, खादति, फलम् ।
उत्तर : देवः गृहं गच्छति ।
वृक्षः फलेनयुक्तः अस्ति ।
तस्य नयनम् सुन्दरं अस्ति
वृक्षात् पत्रम् पतति ।
अहम् – पादाभ्यां चलामि ।
त्वम् पुस्तकम् पठसि ।
सः फलम् खादति ।
फलम् मधुरं भवति ।
प्रश्न 11. ‘सत्यम्‘ ‘असत्यम्‘ वा लिखतः
यथा – वृक्षः फलं ददाति सत्यम्
(क) मत्स्याः तडागे निवसन्ति सत्यम्
(ख) शिवः त्रिनेत्रधारी कथ्यते सत्यम्
(ग) बका: मत्स्यान् न खादन्ति असत्यम्
(घ) घटिका समयं बोधयति’ सत्यम्
(ङ) अग्निशलाका घर्षणेन हति सत्यम्
प्रश्न 12. अधोलिखितानां पदानां सन्धि-विच्छेदं कुरुतः
दहत्याशु = दहति + आशु । कोऽयम् = क + अयम्। नृपतिर्न = नृपतिः + न सेव्योऽस्मि = सेव्य + अस्मि । तस्यान्तः = तस्य + अन्तः ।’ तवाप्यस्ति = तव + अपि + अस्ति
प्रश्न 13. संस्कृते अनुवादं कुरुतः
(क) कुन्तल विद्यालय कब जाएगा ?
(ख) शीला और रहीम कब आएँगे?
(ग) वे लोग मिठाई खाएँगे ।
(घ) मैं विद्यालय जाऊँगा ।
(ङ) गर्मी में नदियाँ सूख जाएँगी ।
(च) अब तुम क्या करोगे ?
(छ) हमलोग राजगीर जाएँगे ।
उत्तर: (क) कुन्तलः विद्यालयम् कदा गमिष्यति ?
(ख) शीला रहीम: `च कदा आगमिष्यत: ?
(ग) ते मिष्ठान्नम् खादिष्यन्ति ।
(घ) अहम् विद्यालयं गमिष्यामि ।
(ङ) इदानीम् त्वम् किं करिष्यसि ?
(च) वयम् राजगृहम् गमिष्यामः ।
Prahelika Class 7th Sanskrit Solutions
Read more- Click here
Read class 10th sanskrit- Click here
Patliputra Vaibhawam class 10th Sanskrit arth YouTube- Click here