11. Vigyanasya upkarani class 8 sanskrit | कक्षा 8 विज्ञानस्य उपकरणानि

इस पोस्‍ट में हमलोग बिहार बोर्ड कक्षा 8 संस्‍कृत के कहानी पाठ ग्‍यारह ‘विज्ञानस्य उपकरणानि’ (Vigyanasya upkarani class 8 sanskrit)’ के अर्थ को पढ़ेंगे।

Vigyanasya upkarani class 8 sanskrit

11. एकादशः पाठः
विज्ञानस्य उपकरणानि

पाठ-परिचयप्रस्तुत पाठ “विज्ञानस्य उपकरणानि’ में वैज्ञानिक उपकरणों के आविष्कर्ता तथा उपयोग की चर्चा की गई है। ये उपकरण पूरे विश्व में जन-जन तक व्याप्त हैं। इस वैज्ञानिक आविष्कार के कारण सौ वर्षों में जितनी प्रगति हुई है, उतनी प्रगति हजारों वर्षों में भी संसार ने नहीं की। आज घर बैठे लोग सम्पूर्ण संसार का चित्र ही नहीं देखते, अपित आमने-सामने बात भी करते हैं। इन वैज्ञानिक उपकरणों के कारण सम्पूर्ण संसार एक परिवार जैसा हो गया है। आज ऐसे-ऐसे उपकरणों का निर्माण हुआ है, जिनमें महीनों की दूरी घण्टों में तय कर ली जाती है।

अधुना वैज्ञानिक युगं सर्वे अनुभवन्ति । अद्य मानवः तथैव नास्ति यथा शतं वर्षाणि पूर्वमासीत् । विज्ञानप्रभवाणि उपकरणानि सर्वेषां जीवने प्रविष्टानि सन्ति । नगरेषु वा ग्रामेषु वा सर्वे स्व-स्व-कार्येषु विज्ञानस्य साध नानि व्यवहरन्ति । आधुनिकानि वैज्ञानिकान्युपकरणानि सर्वाण्यपि वैदेशिकैः जनैराविष्कृतानि सन्ति । रेलयानं सम्प्रति लोकप्रियं वाहनं दूरं गन्तुम् । देशे बहूनि रेलस्थानकानि वर्तन्ते । प्रथम रेलचालकयन्त्रं जार्ज स्टीफेन्सनेन निर्मितमासीत् ।

एमेव मुद्रणयन्त्रैः पुस्तकानि शीघ्रमेवासंख्यानि मुद्रितानि भवन्ति । कैक्सटनेन तस्य यन्त्रस्य आविष्कारेण संसारस्योपकारः कृतः । एडीसन नामकः आंग्लदेशीयो वैज्ञानिकः ग्रामोफोनस्य विद्युबल्बस्य चाविष्कारं कृतवान् । विद्युतः उत्पादनाय डायनेमोनामक यन्त्रमनिवार्य वर्तते । तदाविष्काराय वयं माइकल फेराडे नामकं वैज्ञानिकं प्रति कृतज्ञाः । दूरस्थितानां वस्तुना साक्षात्करणाय दूरबीन-नामकस्य उपकरणस्य आविष्कारम् इटलीदेशवासी गैलीलियो नामकः वैज्ञानिकः कृतवान् । रेडियो यन्त्रेण दूरस्थाः शब्दाः गृह्यन्ते । अस्य आविष्कारः इटलीवासिना मारकोनी महोदयेन कृतः । मोटरकारस्य आविष्काराय ऑस्टिनमहोदयः प्रसिद्धः । वायुयानम् अमेरिकावासिनौ राइटभ्रातारौ आविष्कृतवन्तौ । Vigyanasya upkarani class 8 sanskrit

अर्थ-आज सभी वैज्ञानिक युग का अनुभव करते हैं। आज का मानव सौ वर्ष पहले का मानव नहीं है। विज्ञान द्वारा निर्मित वस्तुएँ सभी के जीवन में प्रवेश कर गया है। नगरों तथा गाँवों में सभी अपने कार्यों में वैज्ञानिक साधनों का व्यवहार करते है। आज के सभी वैज्ञानिक उपकरण विदेशियों द्वारा आविष्कृत हैं। इस समय रेल दूरस्थ स्थान तक जाने का लोकप्रिय सवारी है। देश में बहुत सारे रेलवे स्टेशन हैं। प्रथम रेल इंजन जॉर्ज स्टीफेन्सन ने बनाया था। इसी प्रकार पुस्तक छापने की मशीन द्वारा अतिशीघ्र असंख्य पुस्तकों को छापना संभव हुआ है। कैक्सटन ने इस मशीन का आविष्कार संसार के उपकार के लिए किया। एडीसन नाम आंग्लदेशी वैज्ञानिक ने ग्रोमोफोन तथा बिजली बल्ल का आविष्कार किया। बिजली उत्पादन करने के लिए डाइनेमो नामक यन्त्र अनिवार्य है। इस यंत्र के आविष्कार के लिए हम माइकल फेराडे नामक वैज्ञानिक के एहसानमंद हैं। दूर स्थित वस्तुओं को देखने के लिए दूरबीन नामक यंत्र का आविष्कार इटलीवासी गैलीलियो नामक वैज्ञानिक ने किया। रेडियोयंत्र द्वारा दूरस्थ आवाज ग्रहण किए जाते हैं। इसका आविष्कार इटलीवासी मारकोनी महोदय ने किया। मोटरगाड़ी का आविष्कार के लिए ऑस्टीन महोदय प्रसिद्ध हैं। वायुयान का आविष्कार अमेरिकावासी राइटभाइयों ने किया।

अधुना टेलीविजनयन्त्रं महदुपकारकं सिध्यति तेन गृहे स्थिताः वयं चित्राणि, पश्यामः चित्रस्थपात्राणां वचनानि च शृणुमः । जे. एल. बेयर्ड महोदयः अस्य यन्त्रस्य आविष्कारकः तथैव कम्प्यूटरयन्त्रं लघुकायमपि गणनाकार्ये, श्रेणीकरणे, विषलेषणे, तालिकादिनिर्माणे, मुद्रणे, स्मृतिसंग्रहणे च आधुनिकयुगे महदुपकारकं वर्तते । यद्यपि भारतवर्षे बिलम्बेन समागतं किन्तु अस्य आविष्कारः 1946 वर्षे एव. ब्रेनर्ड इंकटमैन्युली महोदयाभ्यां कृतः आसीत् । हेलीकाप्टरनामकं वायुयानं दुर्गम स्थलेष्वपि यानवाहनयोः कार्य संचालयति । तस्याविष्कार: एटीन ओहमिसेन नामकेन वैज्ञानिकेन अभवत् । जी. ब्रैड शॉ महोदयः अत्युपयोगिनः स्कूटरयानस्य आविष्कारमकरोत् । डायनामाइट-नामकेन प्रभावशालिना चूर्णेन कठोराः पर्वताः अपि भज्यन्ते । तस्य आविष्कारम् अल्फ्रेड नोबेल महोदयः स्वीडेन निवासी कृतवान् । तस्यैव नाम्ना तेन दत्तेन राशिना च विश्वप्रसिद्धः नोबलपुरस्कार प्रदीयते । आविष्कारैः रोगा: दूरीक्रियन्ते जीवनावधिश्च जनानां वर्धितः । अत्र कानिचनैव उपकरणानि सुचितानि

अर्थ– आज दूरदर्शन अति उपयागी सिद्ध हो रहा है। घर बैठे हम चित्र देखते हैं। चित्र स्थित व्यक्तियों की बातों को सुनते हैं। इस यंत्र के आविष्कारक जे. ए. बेयर्ड महोदय थे। उसी प्रकार कम्प्यूटर यंत्र छोटे आकार का होते हुए भी गणनाकार्य, वर्गीकरण, विश्लेषण, तालिका निर्माण, मुद्रण तथा तथ्यों को इकट्ठा करने में अति उपयोगी है। यद्यपि भारत में देर से आया, किंतु इसका आविष्कार 1946 ई. में ही बेनर्ड इंकटमैन्युली महोदय द्वारा किया गया। हेलीकॉप्टर नामक वायुयान दुर्गमस्थानों में भी सवारी तथा माल ढुलाई के काम को पूरा करता है। उसका आविष्कार एटीन ओहमिशेन नामक वैज्ञानिक द्वारा किया गया। जी. ब्रेड शॉ महोदय ने अति उपयोगी स्कूटर सवारी का आविष्कार किया। कठोर पर्वत को तोड़ने के लिए डायनामाइट जैसे शक्तिशाली विस्फोटक का आविष्कार स्वीडेन निवासी अल्फ्रेड नोबल महोदय ने किया। उनके ही नाम पर उनके द्वारा दी गई रकम और विश्व प्रसिद्ध नोबल पुरस्कार दिये जाते हैं। Vigyanasya upkarani class 8 sanskrit

यद्यपि हजार से भी अधिक वैज्ञानिक उपकरणों का प्रयोग नित्य होता है फिर भी लोगों की सुविधा के लिए नित्य नए-नए आविष्कार हो रहे हैं। चिकित्साशास्त्र के आविष्कार द्वारा बीमारी दूर किये जाते हैं, जिससे लोगों का जीवनकाल बढ़ता है। इसमें कुछ ही उपकरणों के विषय में बताया गया है।

Read more- Click here
Read class 9th sanskrit- Click here
Manglam class 8th Sanskrit arth YouTube- Click here

Leave a Comment